CHRZANOWSKI Wojciech
PISMA WOJSKOWO- POLITYCZNE
podawane rządom polskiemu, angielskiemu, francuskiemu, tureckiemu i piemonckiemu
w okresie czasu od 1830 do 1856
wydał i objaśnił
ZARYSAMI WSPÓŁCZESNYCH
ZDARZEŃ DZIEJOWYCH
Leon Chrzanowski
t.1
Kraków 1871, w Drukarni "Czasu"- Nakładem wydawcy, str. 229,[5], format 14,5x22cm
"Te pisma wojskowo - polityczne jenerała Cbrzanowskiego pozostałe w jego papierach, znane były dotychczas
tylko rządom którym je podawał i na których postępowanie wpływ wywrzeć miały, a z wyjątkiem kilku, n i e z n a n e są
wcale publiczności. Gdyż z pism tych ogłoszone były dotychczas tylko: wyjątek z planu rozpoczęcia zaraz po wybuchu powstania listopadowego działań zaczepnych przeciw Moskwie, przez natychmiastowy pochód na Litwę, który to plan przed[1]stawił jen. Chrzanowski, będący wówczas podpułkownikiem wojsk polskich, dyktatorowi Chłopickiemu 7 grudnia 1830 r., a wyjątek ten podał Manrycy Mochnacki w swojej znakomitej lecz niestety rozpoczętej tylko historyi powstania polskiego w 1830 i 1831 r.; trzy noty tyczące się sprawy wschodniej, które zamieściłem w rozprawie mojej w "Przeglądzie polskim", w 1866 r.; wreszcie raport złożony przez jenerała rządowi sardyńskiemu a ogłoszony bez żadnych objaśnień w "Rocznik Towarzystwa historyczno-literackiego w Paryżu" w r. 1866.
Nie polecił mnie wprawdzie jenerał Chranowski wydania swoich pism wojskowo - politycznych, nieznanych dotychczas publiczności , ani nie przygotował ich do druku, a pozostawił je tylko - jak wspomniałem - w brulionowych rękopismach, niektóre nawet Jedynie w zapiskach, między papierami i książkami mnie przekazanemi. Jednak tuszę sobie, iż użyteczną dla kraju pracę spełniłem, gdy przygotowałem do druku, objaśniłem opowiedzeniem współczesnych wypadków historycznych i ogłaszam te memoryały, sprawozdania i rozprawy jenerała, z których każda ma pewną wartość historyczną, a większa część posiada także jeszcze teraz polityczną lub wojskową ważność, gdyż nie zmieniło się w ogólnych rysach położenie spraw, których się tyczyły. Mniemam nawet, że dzisiaj po wyjaśnieniu przez późniejsze wypadki opinii narodów względem wielu spraw, a szczególniej
względem dążeń cesarstwa moskiewskiego, znalazłyby może niektóre przedstawienia i plany jen. Chrzanowskiego chętniejsze przyjęcie co do głównej swej myśli, choć wykonanie ich
byłoby już teraz trudniejsze. Chwila obecna, kiedy rząd moskiewski powaliwszy znów po ostatniem powstaniu Polski, wytęża wszystkie zasoby właściwej mu siły niszczącej i używa wszelkich środków barbarzyństwa i ucisku aby wyplenić naród polski, uprzątnąć z drogi zaporę która od pół wieku
wstrzymuje go w dalszych podbojach a siły jego zużywa, i kiedy znów rząd ten drapieżną ręką sięga ku Carogrodowi chwila ta jest bardzo stosowną do ogłoszenia pism wskazujących drogi, któremi cesarstwo moskiewskie swoje zabory posuwa i przedstawiających środki powstrzymania jego kroków.
Winienem tu dodać, że z wielu raportów, korespondencyj l memoryałów przedstawionych rządom mocarstw zachodnich lub tureckiemu, pozostał tylko ślad w papierach a osnowa zaginęła, niektóre nawet zginęły bez śladu . Przeto nie mogę ich ogłosić, a tylko w objaśnieniach lub we wstępach , którymi każdy dział pism poprzedzam, wspomnę O tych zaginionych których ad znalazłem .
Z piśm pozostałych, niektóre tyczyły się zdarzeń przemijających i nie budziłyby dzisiaj zajęcia, kilka zaś z pomiędzy rozpraw specyalnie wojskowych straciło teraz wartość jużto w skutek późniejszych wynalazków i ulepszeń (np. rozprawa o ówczesnych karabinach angielskich i amerykańskich),
jużto, że odnosiły się do chwilowych stosunków. Dlatego nie przyniosłoby korzyści ogłoszenie pism obu tych rodzajów, i wyłączam je z niniejszego zbioru. Mianowicie, nie zamieściłem kilku not z 1833-1837 r., w których jenerał projektował szczegółowe reformy w wojsku tureckiem i kilkunastu
memoryałów tyczących ię reorganizacyi wojsk piemonckich w 1848 i 1849 r.”
TWARDA OPRAWA WSPÓŁCZESNA, NA LICU NAKLEJONA ORYGINALNA OKŁADKA BROSZUROWA
Stan BDB
